Zeka gerilikleri

Çeşitli sebeplerden dolayı meydana gelen ve değişik derecelerde olabilen zekayla ilgili hastalıklar. Zeka, öğrenme, öğrenilenden faydalanabilme, yeni durumlara uyabilme ve yeni çözüm yolları bulabilmek kabiliyetidir (Bkz. Zeka). Zeki insan, öğrendiğini değerlendiren ve yeni durumlara yeni çözümler getirebilen kişidir. Zeka geriliği, gelişim dönemlerinden kaynaklanan ve ahenkli davranışlardaki bozulmayla birlikte olan, genel zihni fonksiyonlarda normalin altında olma halidir. Sebebi ne olursa olsun, zeka geriliği gösteren çocukta en belirgin özellik, konuşmanın başlamamış olması veya çok yavaş gelişmesidir. Beden gelişmesi de yavaştır. Başı dik tutma, emekleme, yüzme, oturma, koşma genellikle geç başlar. Zeka geriliği oranının, toplam nüfûsun % 2-3’ü kadar olduğu kabul edilmektedir. Zeka gerilikleri şu şekilde tasnif edilebilir: 1. Derin zeka geriliği: 0-5 yaş arası çocuklar, tam bağımlı çocuklardır. Genellikle kurum ve hastanelerde devamlı bakım ve gözetim altında tutulurlar, pek uzun yaşamadıkları ileri sürülmektedir. 6-20 yaş arasındakiler tek tek kelimelerle sınırlı olarak ihtiyaçlarını anlatabilirler, tuvalet eğitimi ve yeme gibi konularda çok az da olsa eğitilebilirler. 21 yaş üstündekilerde ise bazı hareket ve konuşma, ses kabiliyetlerinde ilerleme olabilir. Tuvalet ve yeme alışkanlıklarını sürdürebilirler, özel bakımı gerektirirler. 2. Ağır zeka geriliği, 3. Orta derecede zeka geriliği, 4. Hafif derecede zeka geriliği, 5. Sınırda ve donuk zekalı normal çocuklar: Ağır öğrenen çocuklar olarak bilinirler. Bunlar için özel eğitim uygulanmamakta, ilkokul eğitimini 1-2 sene geriden takip etmektedirler. Bunlar geri zekalı düzeyde değillerdir, ama yaşıtlarından çok daha geç ve güç öğrenirler. Çabuk kavrayamaz ve öğrendiklerini çabuk unuturlar. Zeka testleriyle çocukların zeka yaşları tespit edilebilmektedir. Şayet yedi yaşındaki bir çocuk kendi yaşı için hazırlanmış testleri başarırsa, zekası yaşına uygundur denir. Şayet on iki yaş için hazırlanmış testi de başarırsa zekası yaşına göre çok üstündür denir. Zeka geriliklerinin sebepleri: 1. Doğum öncesi faktörler: İrsiyet, alkolizm, toksikomani, aşırı yaşlı ana-baba vb. 2. Lipid metabolizmasına bağlı bozukluklar. 3. Karbon hidrat metabolizmasına bağlı bozukluklar. 4. Hormonal bozuklukları: Normal tiroid bezinin az çalışması. 5. Kromozom bozuklukları: Down sendromu (Mongolizm). 6. Gebelik sırasında annenin geçirmiş olduğu enfeksiyon hastalıkları: Frengi, kızamıkçık, çiçek, su çiçeği, toksoplasmosis, kabakulak, kızamık, mikrobik sarılık, grip, boğmaca, sıtma, kızıl vb. 7. Gebelik zehirlenmesi, kontrol altına alınmayan annenin şeker hastalığı, yetersiz beslenme, kontrolsuz ilaç kullanma, sigara, alkol ve benzeri alışkanlıklar. 8. Doğum esnasında meydana gelen travmalar, bebeğin oksijensiz kalması, kan uyuşmazlığı sonucu meydana gelen öldürücü sarılık (Kernicterus) zeka geriliklerine yol açabilmektedir. 9. Çocuklarda meydana gelen menenjitler, beyin iltihapları, travmalar, çocuk beyin felci, sara nöbetleri ve zehirlenmeler de zeka geriliklerine yol açabilmektedir. 10. Sosyal ve moral sebeplerden zeka geriliği olabilmektedir: Toplumun sosyal şartları, ailenin yapısı ve görgüsü, maddi imkansızlıklar, eğitimsizlik, beslenme bozuklukları, harp, esaret gibi ağır şartlar vb. Teşhis: Bebeklik çağında teşhis koymak zor olup, itina isteyen bir iştir. Anne ve babadan çok iyi bir hikaye alınmalı ve şüpheli kalan her şey sorulmalıdır. Çocuğun dikkatli bir gözlemi ve muayenesi, zeka geriliği teşhisini koyma kadar, sebepleri konusunda da aydınlatıcı olmaktadır. Nörolojik belirtilerin görülüş sıklığı ve ciddiyeti, zeka geriliği konusunda oldukça mühim ipuçları vermektedir. İdrar, kan ve kromozom tetkikleri de teşhiste oldukça faydalı olabilmektedir. İşitme ve konuşmanın değerlendirilmesi, psikiyatrik ve psikolojik muayene ile çocuğun zeka yaşının tespiti, teşhisinin diğer unsurlarını teşkil etmektedir. Çok değişik durumlar zeka geriliğini taklit edebilir. Özellikle körlük ve sağırlık, yanlışlıkla zeka geriliği şeklinde değerlendirilir. Konuşma bozuklukları ve çocuk beyin felci, çocuklar normal olduğu halde, sıklıkla zeka gerisi intibaını verebilmektedir. Bunun için teşhis konurken çok dikkatli olunmalıdır. Zeka geriliklerini önleme: Bunun için en önemli husus, zeka geriliğine yolaçan faktörlerin giderilmesidir. Bunu sağlamanın en etkili yolu da toplumun eğitimidir. Ayrıca, kan uyuşmazlıklarının önceden tespiti gibi konularda genetik, danışma da önemli bir yer tutar. Hastalıkların erken teşhisi ve uygun tedavi metodlarıyla, hasar yapmadan kontrol altına alınabilmesi de oldukça mühimdir. Mesela troid bezinin yeterli çalışmama hali erkenden tespit edilip tedavi cihetine gidilince, çocukta meydana gelecek olan zeka geriliği önlenmektedir. Tedavi: Tedavide gaye; zeka geriliği gösteren çocukların kapasitelerini, ulaşabilecekleri en üst seviyeye çıkartmak, kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek hale getirmek, ailelerine ve topluma yük olmaktan kurtarmak ve nispeten mutlu bireyler haline getirmektir. Tedavi, hastalığın cinsine göre değişmekle beraber temelde davranış şekillendirilmesi, ana-babadan faydalanma, bakım ve kısımlardan faydalanma, fiziki rehabilitasyon ve birtakım özel eğitimleri ihtiva etmektedir.